Η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (trafficking) εντάσσεται στις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την περίοδο 2022-2025. Το ειδεχθές του φαινομένου, σε συνδυασμό με την πρόσφατη αύξησή του κατά γεωμετρική πρόοδο, δικαιολογεί πλήρως την θέση του «ψηλά» στην ατζέντα του Ευρωπαϊκού χώρου.
Ποιες συμπεριφορές εκμετάλλευσης όμως, συνθέτουν την έννοια της εμπορίας ανθρώπων;
Καταρχάς, η εμπορία ανθρώπων συνιστά μορφή οργανωμένου εγκλήματος, που προσβάλλει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο εθνικός ποινικός νομοθέτης, το έτος 2002, με τον ν. 3064/2002, συμμορφώθηκε με τα διεθνή κείμενα που υιοθετήθηκαν στο πλαίσιο του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ε.Ε., σχετικά με την ποινική καταστολή της εμπορίας ανθρώπων και την ανάδειξη και κάλυψη του απαξιολογικού πυρήνα των σύγχρονων μορφών δουλείας. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό, ότι σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του ν. 3064/2002, ήδη από το έτος 2002, η εμπορία ανθρώπων κατηγοριοποιούνταν ως «η τρίτη μεγαλύτερη εγκληματική επιχείρηση, μετά την παράνομη εμπορία ναρκωτικών και όπλων».
Το έτος 2002 λοιπόν, ο ποινικός μας κώδικας απέκτησε το άρθρο 323Α, με τίτλο «Εμπορία Ανθρώπων», στο οποίο, ως συμπεριφορές εκμετάλλευσης, που συνιστούν την έννοια της εμπορίας, ορίζονται οι εξής:
(α) η υπαγωγή του θύματος σε καθεστώς δουλείας ή σε παρεμφερείς προς τη δουλεία πρακτικές,
(β) η υπαγωγή του ατόμου σε καθεστώς ειλωτείας,
(γ) η εργασία ή η επαιτεία του θύματος (εργασιακή εκμετάλλευση),
(δ) η τέλεση εγκληματικών πράξεων από το θύμα,
(ε) η αφαίρεση κυττάρων, ιστών ή οργάνων του σώματος του θύματος,
(στ) η τέλεση από το θύμα γενετήσιων πράξεων, πραγματικών ή προσποιητών, ή η παροχή εργασίας ή υπηρεσιών που έχουν ως αποκλειστικό σκοπό τη γενετήσια διέγερση (γενετήσια εκμετάλλευση) ή
(ζ) ο εξαναγκασμός του θύματος σε τέλεση γάμου.
Είναι προφανές, ότι σε όλες τις παραπάνω συμπεριφορές, κοινός παρονομαστής είναι ο εξαναγκασμός, η εξαπάτηση, η απειλή και η βία που χρησιμοποιούνται, για να ασκείται έλεγχος στους ανθρώπους, με σκοπό το κέρδος.
Μάλιστα, ακριβώς αυτή η κερδοσκοπική χροιά της εκμετάλλευσης και η εργαλειοποίηση του ανθρώπου είναι που προσδίδει στο αδίκημα αυτό, ιδιαίτερη απαξία, πράγμα το οποίο αντικατοπτρίζεται στην βαρύτητα των επαπειλούμενων ποινών (κατά μείζονα λόγο, το φάσμα των ποινών κινείται σε διαβαθμίσεις της κάθειρξης).
Προσφάτως, διενεργήθηκε σειρά ελέγχων από την Επιθεώρηση Εργασίας, σε συνεργασία με την ΕΛ.ΑΣ., στο πλαίσιο κοινής ευρωπαϊκής δράσης, σε χώρους εργασίας που παρουσιάζουν υψηλή πιθανότητα εμφάνισης κρουσμάτων εμπορίας ανθρώπων, με σκοπό την εργασιακή εκμετάλλευση. Οι έλεγχοι εστιάστηκαν σε χώρους εργασίας του αγροτικού τομέα, όπως αγροκτήματα, συσκευαστήρια αγροτικών προϊόντων, σημεία διαλογής, κτηνοτροφικές μονάδες, πτηνοτροφεία και ελαιοτριβεία. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε εκεί όπου -κατά πληροφορίες- απασχολούνται Ουκρανοί εργαζόμενοι. Έτσι, από ένα σύνολο 207 ελέγχων, βεβαιώθηκαν 49 παραβάσεις και επιβλήθηκαν 37 πρόστιμα, συνολικού ύψους 238.250 ευρώ (ποσοστό παραβατικότητας 23,7%).
Να σημειωθεί, ότι το θεσμικό και επιχειρησιακό μας οπλοστάσιο έναντι της εργασιακής εκμετάλλευσης είναι πολύ πιο πλήρες και οργανωμένο σε σχέση με τις λοιπές πτυχές της εμπορίας ανθρώπων, οι οποίες κινούνται τόσο ελεγκτικά όσο και κατασταλτικά, σε «γκρίζες ζώνες». Προσθέτως, η ίδια η πραγματικότητα και οι όροι της σύγχρονης ζωής, επιτρέπουν σε αυτή τη μορφή της εγκληματικότητας να κρύβεται καλά. Η εμπορία ανθρώπων στοχεύει πάντα στον αδύναμο, τον απελπισμένο άνθρωπο, φιμώνοντας αντιδράσεις και διαλύοντας αντιστάσεις. Στον αγώνα κατά της εμπορίας ανθρώπων, η Πολιτεία πρέπει να έχει σύμμαχο την κοινωνία. Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι έχουμε πιο δύσκολο έργο σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη – μέλη της Ε.Ε., καθώς, η χώρα μας, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αποτελεί τόσο Χώρα – «ενδιάμεσο» όσο και Χώρα – «προορισμό» για τα θύματα εμπορίας ανθρώπων.

* Της Αικατερίνης Γανίδη, Δικηγόρου Παρ’ Αρείω Πάγω

** Δημοσιεύτηκε στην έντυπη μορφή της εφημερίδας Ελευθερία την Κυριακή 4 Νοεμβρίου 2022